پیام فوری، صنعت دارو پس از فناوری اطلاعات و صنعت نفت، سومین صنعت سودآور جهانی به شمار می‌رود و بازار این صنعت در سال ۲۰۲۱ بالغ بر ۱۲۵۰ میلیارد دلار بود و پیش‌بینی شده‌است این رقم در سال ۲۰۲۵ به ۱۶۰۰ میلیارد دلار و در سال ۲۰۵۰ به ۵۰۰۰ میلیارد دلار برسد. امروزه، بانک جهانی و سازمان بهداشت جهانی، دسترسی فراگیر به مراقبت بهداشتی و نوآوری و تحقیق- توسعه در صنعت دارو را از شاخص‌های مهم توسعه یافتگی و رشد اقتصادی کشورها بر می‌شمارند.
به گزارش اقتصاد ملت و به نقل از روابط عمومی بانک سامان ؛ در ایران بیش از ۱۵۰ شرکت داروسازی در زمینه تولید داروهای آماده مصرف و حدود ۷۵ شرکت نیز در حوزه تولید مواد موثر و بسته‌بندی دارو فعالیت می‌کنند. نیروهای شاغل در این صنایع به‌طور مستقیم حدود ۲۵هزار نفر و به‌طور غیرمستقیم در شرکتهای توزیعی، داروخانه‌ها و شرکتهای پشتیبان بیش از ۱۰۰ هزار نفر هستند. در این حوزه ۵۰۰ شرکت دارای مجوز وجود دارد که ۳۴۴ شرکت دانش‌بنیان هستند. حدود ۴۰ شرکت از شرکتهای فعال در بورس اوراق بهادار را شرکتهای داروسازی و شرکتهای سرمایه‌گذار در صنعت دارو تشکیل می‌دهد. ازنظر ارزش بازار، ۵۵ درصد از ارزش بازار به تولیدکنندگان داخلی و ۴۵درصد از آن به ارزش بازار واردات تعلق دارد.
نوسانات نرخ ارز، کمبود محتمل مواد اولیه، قیمت‌گذاری ناصحیح صنعت بیوتکنولوژی و همچنین حذف احتمالی ارز ترجیحی، واردات داروهای مشابه تولید داخل، پخش و توزیع صنعت دارو مهم‌ترین چالش‌های صنعت داروسازی کشور است که می‌تواند خطر کمبود گسترده دارو را به دنبال داشته‌باشد. در این میان در شرایط تحریم کشور، نظام بانکی همپای حمایت دولت در تامین مالی و پرداختهای بین‌المللی صنعت داروی نقش آفرینی می‌کند. تحریم‌ها بر سر راه واردات مواد اولیه صنعت دارو و همچنین تامین ارز مورد نیاز واردات این مواد مانع ایجاد کرده‌است. باید توجه داشت که واردات دارو فرآیندی است که شامل هزینه‌های انتقال وجه، حمل‌ونقل، بیمه و ارسال سریع‌السیر پستی مدارک است که متاسفانه همه این موارد تحریم هستند.
از آنجا که شرکتهای داروسازی کشور وابستگی شدیدی به تسهیلات بانکی دارند، عدم وصول مطالبات معوقشان منجر به کاهش نقدینگی‌شان شده و در نتیجه سودآوری این شرکت‌ها را با چالش مواجه کرده‌است. از طرفی کمبود دارو در داخل و اختصاص ارز ترجیحی برای مواد اولیه و حتی واردات دارو، منجر به ممنوعیت صادرات دارویی شرکتهای داروسازی ایرانی به خارج بویژه کشورهای همسایه شده و ارزآوری صادرات دارو کاهش پیدا کرده‌است.
چالش‌های اصلی شرکتهای تولیدی و بازرگانی دارو
ارز: مساله ارز از نظر فعالان صنعت دارو به دو دسته دسترسی به ارز و نوسانات نرخ ارز تقسیم بندی می‌شود. با توجه به وابستگی بالای صنایع دارویی کشور به واردات مواد اولیه و آسیب‌پذیری شدید این صنعت در زمینه ارز، تامین به موقع و انجام فرآیند بانکی در کوتاه‌ترین زمان ممکن، جزو دغدغه‌های اصلی تولیدکنندگان دارو به شمار می‌رود. در حال حاضر در بخش واردات دارو و ماده اولیه، هم از منظر میزان واردات و هم قیمت، سیاست‌گذاری‌ها بر عهده وزارت بهداشت است، اما یکی از چالش‌های جدی در این بخش اصرار بر ادامه تخصیص ارز ترجیحی بوده که به اندازه کافی وجود نداشته و تخصیص آن بسیار نامنظم و علت بسیاری از کمبود‌های دارویی است و از طرف دیگر متاسفانه زمینه‌ساز فساد و رانت نیز است.
تأمین نقدینگی: تامین مالی برای اجرای پروژه‌های سود آور در راستای رشد شرکتهای داروسازی، نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. توانایی شرکتهای داروسازی در مشخص ساختن منابع مالی بالقوه (داخلی و خارجی) برای تهیه سرمایه به منظور سرمایه‌گذاری‌ها و تهیه برنامه‌های مالی مناسب، از عوامل اصلی رشد و پیشرفت آنها به حساب می‌آید. بدین منظور انواع تامین مالی شامل دریافت وام کوتاه یا بلند مدت، مشارکت در سرمایه گذاری، سرمایه‌گذاری به شرط خرید محصول، فروش سهام شرکت یا صدور اوراق و غیره مورد توجه سرمایه‌گذاران و فعالان صنعت دارو قرار گرفته‌است.
به باور فعالان صنعت دارو سه عامل منجر به ایجاد دغدغه و مساله تامین نقدینگی شرکتهای داروسازی کشور شده‌است. یکی از این عوامل حذف یا تغییر در نرخ ارز دولتی است که باعث افزایش یک‌باره خریدهای ارزی آنان خواهد شد و نیاز این صنف به سرمایه در گردش بویژه در بخش بازرگانی را بیش از پیش خواهد کرد. حمایت بدون برنامه از تولید داخلی یکی دیگر از عوامل دغدغه‌ساز برای شرکتهای تولیدکننده دارو شده‌است مضافا اینکه با افزایش تولید و کیفیت همراه نباشد که منجر به تامین دیرهنگام مواد اولیه و حتی توقف‌های بلندمدت در تولید دارو شده و چرخه تولید و درآمدزایی این شرکت‌ها را برهم‌زده و موجب ضرورت افزایش نقدینگی شرکتهای داروسازی می‌شود. وجود سیاست‌های خاص اقتصادی حاکم بر کشور در حوزه تولید، باعث کوچکتر شدن بخش‌های بازرگانی نسبت به بخش‌های تولید شرکتهای داروسازی شده‌است که باعث افزایش نیاز به نقدینگی در بخش‌های تولید این دسته از شرکتهای بیش از گذشته شده‌است. ادامه سیاست‌های کجدار و مریز در حوزه دارو باعث شده این صنعت آسیب ببیند و احتمالا در آینده تولید جای خود را به واردات بدهد. زیرا ادامه این سیاست‌ها سودآوری در صنعت را از بین برده و طرح‌های توسعه‌ای را متوقف خواهد کرد. در حال حاضر صاحبان صنایع داروسازی به‌دلیل فروش دارو با ارز ترجیحی و وجود هزینه‌ها و تورم واقعی ناشی از دلار آزاد قادر نیستند ماشین‌آلات و تجهیزات آزمایشگاهی مورد نیاز خود را خریداری و به‌روز کنند و به خرید و واردات ماشین‌آلات دست دوم روی آورده اند. الزام بانک‌ها برای افزایش حد اعتباری شرکتهای داروسازی می‌تواند کمک زیادی به چرخه نقدینگی دارو کند، تا این موضوع به رشد ظرفیت مالی شرکت‌ها منجر شود.
البته در کنار تسهیلات بانکی، استفاده از ظرفیت ابزارهای بدهی مانند انتشار اوراق اجاره جهت تبدیل دارایی‌های ثابت شرکت‌ها به ابزارهای مالی، اوراق مرابحه به عنوان ابزاری برای تأمین مالی سرمایه در گردش مورد نیاز شرکتهای دارویی و همچنین اوراق مشارکت به عنوان راه حلی برای تامین مالی پروژه‌های تعریف شده از جمله ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های قابل‌توجه بازار سرمایه برای صنعت داروست.
دوره وصول مطالبات: یکی دیگر از عواملی که اغلب شرکتهای پخش دارویی را با مشکل کمبود نقدینگی روبه‌رو می‌سازد دوره وصول مطالبات است. شرکتهای پخش دارو در خصوص مساله دوره وصل مطالبات، با چالش‌هایی به شرح زیر مواجه هستند. با توجه به نوسانات قیمت امکان تسویه مدت‌دار با خرده‌فروشان دارو (داروخانه‌ها) کاهش یافته و نیاز به تزریق نقدینگی به این صنعت، به ویژه در صنایع بالادستی (تولیدی و وارداتی) افزایش یافته‌است. اگرچه شرکتهای پخش با کاهش دوره‌های تسویه تا حدی اقدام به مدیریت مشکل فوق کرده‌اند؛ اما کماکان امکان مدیریت نوسانات نرخ ارز به ویژه تأثیر آن بر هزینه‌های خرید یا تولید دارو چالش جدی است. با توجه به روش تسویه از طریق دریافت چک‌های مدت‌دار از داروخانه‌ها مدیریت چک‌های دریافتی (جمع‌آوری چک و بایگانی و ثبت و…) نیازمند هزینه عملیاتی قابل توجهی است. از زمان واگذاری چک‌های حاصل از فروش در بانک تا وصول چک‌ها دسترسی به نقدینگی حاصل از آن حداقل ۲ تا ۳ روز وقفه زمانی وجود دارد که این موضوع در زنجیره کالایی دارو نیز باعث ایجاد هزینه فرصت قابل توجهی برای شرکتهای توزیع می‌شود. همچنین در شرایط فعلی صنعت دارو به جهت فروش مدت‌دار دچار کمبود نقدینگی و سرمایه در گردش شده و درنتیجه مجبور به اخذ تسهیلات، خط اعتباری و یا خرید دین اسناد تجاری نزد بانک‌ها می‌شوند که با توجه به محدودیت‌های موجود در قوانین بانکی در این خصوص با موانع جدی روبه‌رو خواهند شد.
پیشگامی بانک سامان در ارائه خدمات بانکی به صنعت داروی کشور
بانک سامان باهدف حفظ و تأمین امنیت داروی کشور، محصولات ویژه‌ای را برای شرکتهای فعال در صنعت داروی کشور ارائه می‌دهد. و به دلیل سابقه و امکانات و زیرساخت‌های فراوان طی سال‌های اخیر به انتخاب اول شرکتهای حوزه دارو و درمان تبدیل شده‌است و به عنوان بانک پیشگام در ارائه خدمات تامین مالی و ارزی به صنعت دارو، در رشد و شکوفایی این صنعت نقش‌آفرینی فراوانی کرده‌است. بخش دارو همواره به‌عنوان بخش استراتژیک در بانک سامان در زمینه ارائه خدمات بوده و بانک سامان در سال‌های گذشته با عمده شرکتهای بزرگ فعال در حوزه‌های تولید، توزیع و واردات دارو همکاری داشته‌است. این همکاری باعث شده تا بانک سامان، شناخت بهتری از زنجیره ارزش صنعت دارو در کشور کسب و محصولات متناسبی را برای مشتریان خود فراهم کند.
تولید دارو و تامین نقدینگی: گستره محصولات مشتریان بانک سامان در حوزه تولید دارو، شامل مواد اولیه و محصولات نهایی می‌شود. تولیدکنندگان دارو عموماً از خدمات تأمین سرمایه در گردش و تأمین مالی بانک سامان برای واردات مواد اولیه، قطعات خطوط تولید و … استفاده می‌کنند. همچنین در حوزه طرح‌های ایجادی و توسعه‌ای، به‌منظور تأمین سرمایه گذاری برای خریدهای داخلی و خارجی ، واردات ماشین‌آلات خطوط تولید این صنعت، بانک سامان مشتریان خود را نسبت به پرداخت تسهیلات ریالی در قالب عقود مختلف یا تأمین مالی پروژه های واحدهای تولیدی از طریق بازار سرمایه، در قالب تسهیلات بلندمدت اقدام می‌کند.
براساس لیست افشا شده از سوی بانک سامان در سامانه کدال، تا پایان سال ۱۴۰۰ رقم مانده تسهیلات ۷۱ گروه شرکت‌ها، حدود ۳۹ هزار و ۲۶۳ میلیارد تومان بوده‌است. از این رقم، شرکتهای دارویی رتبه دوم، پنجم، هشتم، یازدهم و بیست و یکم را با مجموع ۲۷۴۲ هزار تومان به خود اختصاص داده اند.
بانک سامان در ادامه روند حمایت از تولید کالای ایرانی در صنعت دارو ، در تامین مالی کارخانه تولیدی آنی درمان یکی از مجهزترین کارخانجات تولید دارو در کشور در شهرک صنعتی بهارستان کرج مشارکت کرد که در آستانه افتتاح قرار دارد. این کارخانه داروسازی علاوه بر تامین داروی کشور و اشتغالزایی، امکان صادرات به خارج از کشور و ارزآوری را نیز دارد. زمینه بانک سامان از سال گذشته با بهره‌گیری از الگوی بانک جهانی و بانک توسعه اسلامی، تأمین مالی پروژه‌های صنعتی و توسعه‌ای را براساس توانمندسازی متقاضی دریافت تسهیلات از طریق همراهی و مشارکت بانک در تمام مراحل اجرای پروژه در دستورکار خود قرار داده‌است که تامین مالی کارخانه تولیدی آنی درمان در چارچوب این برنامه قرار دارد
توزیع دارو: توزیع‌کنندگان بیش از هر چیز از خدمات بانک سامان در حوزه تأمین مالی به‌صورت غیرمستقیم و با بهره‌گیری از طرح پیوند بانک سامان استفاده می‌کنند و با استفاده از این طرح از مزایای آن همچون حذف چک‌های مدت‌دار از کسب‌وکارها و جانشین کردن تسهیلات بانکی و سهولت در تسویه مدت‌دار با طرف‌های تجاری بهره‌مند می‌شوند.
واردات دارو: بیشترین حجم واردات داروی ساخته‌شده، مواد اولیه و تجهیزات پزشکی به ایران از مبدأ اروپا انجام می‌شود. با توجه به نوسانات نرخ و دسترسی به ارز و اثر آن بر کسب‌وکار واردکنندگان، سعی بانک سامان بر آن بوده تا با استفاده از کانال‌های پرداخت بین‌المللی مناسب، خدمات مالی خود را با بالاترین سرعت ممکن به واردکنندگان دارو ارائه کند. به عبارت بهتر در حوزه خدمات ارزی: بانک سامان تلاش کرده‌است تا با ارائه خدمات پرداختهای بین‌المللی با بهره‌گیری از روابط کارگزاری گسترده بانکی در اروپا و سایر کشورها با حداقل هزینه و در سریع‌ترین زمان ممکن از طریق منشاءهای مختلف بانکی در جهت تهیه و ارسال به موقع ارز در صرافی سامان اقدام کند تا این دغدغه فعالان صنایع دارویی مرتفع شود.
طرح «پیوند» بانک سامان برای حل معضل دوره وصول مطالبات شرکتهای پخش دارو: وجود مشکلات و موانع ذکرشده در این گزارش، باعث شده تا بانک سامان اقدام به طراحی و پیاده‌سازی محصول اعتباری جدیدی با عنوان «طرح پیوند» به شرکتهای پخش کند تا ضمن برطرف کردن این دغدغه حذف چک‌های مدت‌دار فیزیکی از چرخه کسب‌وکار، میزان آسیب‌پذیری شرکتهای پخش در این زمینه را کاهش دهد. طرح پیوند در این محصول بانک تسهیلات سرمایه در گردش را به داروخانه‌ها اعطا می‌کند تا نسبت به خرید دارو به صورت نقدی از شرکتهای پخش اقدام کنند که به این ترتیب تسویه با شرکتهای پخش دارو به صورت نقدی و آنلاین صورت می‌گیرد. استفاده از طرح پیوند مزایایی به شرح زیر برای شرکتهای پخش دارو دارد: ۱- ورود نقدینگی به محض فروش و در زمان صدور فاکتور به شرکتهای پخش، ۲-کاهش هزینه‌های عملیاتی مدیریت چک‌ها و عدم نیاز به پیگیری مطالبات حاصل از فروش، ۳- چابک‌ترشدن عملیات شرکتهای پخش و درنتیجه افزایش سرعت گردش مالی در صنعت دارو.
در مجموع با توجه به گزارش فوق می توان نتیجه گرفت که بانک سامان در ارائه خدمات تامین مالی و ارزی به صنعت داروی کشور، پیشگام بوده است.