دکتر «علی مجیدی» گفت: «ایجاد تنوع در ابزار و محصولات مبتنی بر عقد قرض‌الحسنه، مشارکت فعال در رهبری مشارکتی اکوسیستم قرض‌الحسنه، تحقیق و توسعه روندهای جدید صنعت مالی و بانکی دنیا و پیش‌بینی روندهای بانکداری آینده مبتنی بر رویکرد آینده‌پژوهی و هدفمندسازی رویکردهای بانک در راستای رسیدن به اهداف برنامه تحول از جمله اهداف مرکز نوآوری است.»

به گزارش اقتصادملت و به نقل از روابط عمومی و امور مشتریان بانک قرض‌الحسنه مهر ایران؛ مرکز نوآوری این بانک از بهمن ماه سال گذشته تأسیس شد و فعالیت‌های خود را آغاز کرد. در گفت‌وگویی با دکتر «علی مجیدی» رئیس مرکز نوآوری بانک قرض‌الحسنه مهر ایران، ضرورت شکل‌گیری این مرکز، اهداف آن و فعالیت‌هایی را که تا کنون انجام داده، بررسی کردیم. مجیدی در این گفت‌وگو اظهار داشت: «ایجاد تنوع در ابزار و محصولات مبتنی بر عقد قرض‌الحسنه، مشارکت فعال در رهبری مشارکتی اکوسیستم قرض‌الحسنه، تحقیق و توسعه روندهای جدید صنعت مالی و بانکی دنیا و پیش‌بینی روندهای بانکداری آینده مبتنی بر رویکرد آینده‌پژوهی و هدفمندسازی رویکردهای بانک در راستای رسیدن به اهداف برنامه تحول از جمله اهداف مرکز نوآوری است.»

اساساً مرکز نوآوری بانک بنا بر چه ضرورتی شکل گرفت؟
نیاز به انواع نوآوری در محصول، بازار، فرآیند و مدل کسب‌و‌کار برای بقا در دنیای کسب‌و‌کار بسیار ضروری است؛ به‌ویژه با ورود استارت‌آپ‌ها و فین‌تک‌ها به بازار و همچنین رشد سریع و چشمگیر فناوری در صنعت مالی و بانکی، این نیاز بیش از پیش ضرورت یافته است.
در این رابطه با تدبیر مدیران ارشد بانک و تصمیم هوشمندانه آن‌ها، راه‌اندازی مجموعه‌ای که مأموریت اصلی آن پرداختن به موضوعات مربوط به نو‌آوری باشد، در دستور کار قرار گرفت و در بهمن ماه سال ۱۴۰۱ مرکز نوآوری بانک راه‌اندازی شد.
لطفاً مهم‌ترین اهدافی را که از سوی این مرکز دنبال می‌شود، برشمرید.
ایجاد بستر مناسب برای کشف و پرورش ایده‌ها، خلق ارزش برای مشتری، بانک و اکوسیستم قرض‌الحسنه، برآورده کردن نیازهای بانک به داشتن تنوع در ابزار و محصولات و خدمات مبتنی بر قرض‌الحسنه، داشتن موضع فعال نسبت به تغییرات تکنولوژی، به‌روزرسانی شیوه‌های بانکداری و اتصال آن‌ها به رویکردهای نوآوری در اکوسیستم بانکی برخی از اهداف مرکز نوآوری بانک به شمار می‌روند.
همچنین استفاده از دانش و ارزش بیرونی و برخورداری از ظرفیت‌های موجود در بازارهای نوآوری و فناوری، مشارکت فعال در رهبری مشارکتی اکوسیستم قرض‌الحسنه، تحقیق و توسعه روندهای جدید صنعت مالی و بانکی دنیا و پیش‌بینی روندهای بانکداری آینده مبتنی بر رویکرد آینده‌پژوهی و منسجم‌سازی و هدفمندسازی رویکردهای برنامه‌ای و اجرایی بانک در راستای رسیدن به اهداف ذکر شده در برنامه تحول بانک دیگر اهداف مرکز نوآوری را تشکیل می‌دهند.
نکات کلیدی در حوزه نوآوری بانکی از نظر شما چه چیزهایی است؟
بازیگران و نقش‌آفرینان در حوزه نوآوری باید مفروضاتی را مد نظر قرار دهند تا در این حوزه بتوانند اثربخشی بیشتری داشته و در محیطی مطابق با واقعیت کنشگری داشته باشند؛ خواه در حیطه نوآوری سازمانی فعالیت کنند یا نوآوری باز و در تعامل کامل با اکوسیستم نوآوری.
از نظر بنده فضای نوآوری دارای اقتضائات، مفروضات و ملاحظاتی است. از جمله اینکه مراکز نوآوری باید با دوری از فرآیندهای دست‌وپاگیر و غیرکارآمد بروکراتیک، دارای ساختار چابک و منعطف و پویایی باشند.
نوآوری نیاز به آمادگی فردی، سازمانی، آموزش و ابزارهای لازم دارد. توصیه، دستور یا سخن انگیزشی برای بروز نوآوری کافی نیست. همچنین نوآوری الزاماً نتیجه خلاقیت فردی نیست، بلکه عمدتاً ماحصل کار تیمی و اجرای روشمند آن است. نوآوری وظیفه کل کسب‌وکار و به‌ویژه رهبران آن است.
نوآوری را نباید صرفاً به نوآوری محصول فرو کاست. نوآوری محصول تنها یکی از ۱۰ گونه نوآوری است. وظیفه مراکز نوآوری صرفاً تولید ایده نیست؛ بلکه ایجاد بستر مناسب برای شناسایی و پرورش و مدیریت ایده‌هاست. هیچ سازمانی نمی‌تواند و نباید همه کارها را به تنهایی انجام دهد. نوآوری شبکه‌ای نیاز ضروری نوآوریست؛ چیزی که به‌عنوان رهبری مشارکتی در زیست‌بوم نوآوری می‌شناسیم.
نوآوری در اکثر مواقع به شکست منتهی می‌شود، اما نباید بگذاریم این اتفاق بیفتد. باید منطق سرمایه‌گذاری روی طرح‌های نوآورانه را پذیرا باشیم.
اقدامات مرکز منتج به ایجاد ارزش افزوده برای مشتریان و مخاطبان بانک نیز خواهد شد؟
بله، قطعاً همین طور است. افزایش کیفی و کمی جامعه مخاطب و بهبود نگهداری و توسعه شبکه مشتریان را در دستور کار خود داریم. افزون بر این طراحی ابزار، محصول و خدمت جدید مبتنی بر اقتصاد اسلامی و با تأکید بر قرض‌الحسنه با هدف تحقق شعار «کارت مهر، کارت زندگی» نیز از جمله اقداماتی است که مرکز در حال پیگیری آن است.
مرکز نوآوری بانک قرار است با شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها نیز همکاری خاصی را شکل دهد؟
مرکز فناوری به‌نوعی پل ارتباطی بانک با چنین شرکت‌هایی خواهد بود. خلق ارزش و سهم‌بری از ارزش توسط شناسایی طرح‌های برتر در حوزه‌ توسعه اکوسیستم بانکداری و اقتصاد دیجیتال را در مرکز دنبال می‌کنیم. در این راستا ایجاد شبکه‌های همکاری در زیست‌بوم نوآوری و فناوری با بازیگران این حوزه از جمله مراکز و صندوق‌های نوآوری، دانش‌بنیان‌ها و استارت‌آپ‌ها در دستور کار مرکز قرار دارد.
برای شناسایی و طراحی مدل‌های کسب‌وکاری جهت حمایت از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط (SME)، مشاغل خانگی و شرکت‌های دانش‌بنیان نیز برنامه‌های ویژه‌ای داریم.
در همین راستا می توان به ۲ اقدام عملیاتی که توسط مرکز نوآوری صورت گرفته اشاره کرد. به‌عنوان نمونه مشارکت فعال واحد نوآوری در انعقاد تفاهم‌نامه بین معاونت علمی ریاست جمهوری و بانک که طی آن ۱۰۰۰ شرکت دانش‌بنیان، فناور و خلاق تا سقف ۵۰۰ میلیون تومان تأمین مالی قرض‌الحسنه می‌شوند.
همچنین با پیگیری مرکز نوآوری و در چارچوب همکاری بانک و صندوق توسعه فناوری‌های نوین، در نمایشگاه اینوتکس سال ۱۴۰۲ از طرح فناورکارت که یک نئوبانک ویژه شرکت‌های دانش‌بنیان است، رونمایی شد. از طریق این اپلیکیشن شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند انواع خدمات مالی و غیرمالی خود را از این پلتفرم دریافت کنند و مراودات مالی خود را در بانک قرض‌الحسنه مهر ایران متمرکز کنند.
درباره جهت‌گیری استراتژیک مرکز بگویید. طبیعتاً بنا به ذات بانک، بستر قرض‌الحسنه باید در این جهت‌گیری محوریت داشته باشد؛ درست است؟
مرکز چند رویکرد استراتژیک را توأمان دنبال می‌کند. طراحی محصولات متنوع قرض‌الحسنه، جهت‌دهی جریان مالی قرض‌الحسنه، امکان رهگیری پول و شفاف‌سازی مسیر دقیق مصرف پول و تقدم تخصیص بر تجهیز بدین معنا که ابتدا محل مصرف مشخص و سپس متناسب با آن محل تأمین و تجهیز منبع مشخص شود، واکنش فعالانه به الزامات تحول دیجیتال و فناوری‌های نوین، توسعه شمولیت مالی و تبدیل شدن بانک به مرجعیت علمی قرض‌الحسنه این استراتژی‌ها را تشکیل می‌دهند.
مرکز نوآوری به چه طرح‌ها و ایده‌هایی می‌پردازد و رویکرد اصلی مرکز در مواجهه با پیشنهادات و طرح‌های دریافتی چیست؟
مرکز نوآوری بانک با توجه به اهداف و مأموریت‌های خود در بررسی ایده‌ها، طرح‌ها و پروژه‌ها، شاخص‌ها و رویکردهای کلانی را مد نظر قرار می‌دهد. تأکید می‌کنم همه فعالیت‌های مرکز ذیل بانکداری اسلامی و تأمین مالی خرد (micro finance) انجام می‌گیرد. جهت‌گیری‌های مرکز در همسویی و هم‌راستایی با جهت‌گیری‌های راهبردی و مأموریت بانک قرار دارد. به لحاظ فنی و کسب‌وکاری رویکرد Banking As a Service وBanking As a Platform و بانکداری باز، بانکداری مبتنی بر پلتفرم و اقتصاد داده از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
یکی از محورهای مرکز نوآوری، موضوع نوآوری اجتماعی و ذیل آن توجه به کارآفرینی اجتماعی است. یکی دیگر از جهت‌گیری‌های کلان مرکز طراحی ابزارها و محصولات جدید برای فعال‌سازی دارایی‌های راکد و منجمد مردم و به اشتراک‌گذاری آن‌ها برای برخورداری از خدمات مالی مانند دریافت وام، امکان وثیقه‌گذاری، خرید اقساطی و… است. یعنی دارایی‌هایی همچون طلا، خودرو، اسناد مالکیتی، بیمه و… بتواند مولدسازی شده و در تبادلات مالی و دریافت خدمات مالی نقش ایفا کند.
همچنین در طراحی محصول، افزایش درآمدهای جدید کارمزدی، کاهش تعهدات بانک و کاهش ریسک نقدینگی مد نظر قرار دارد. نگاه اکوسیستمی و هماهنگ‌کننده و مشارکت‌کننده فعال در اکوسیستم از دیگر رویکردهای کلان مرکز است. بنابراین مرکز در دریافت و بررسی ایده‌ها ملاحظات و رویکردهایی را که اشاره کردم، در اولویت قرار می‌دهد.
با توجه به تنوع ایده‌ها و پیشنهادات کارکنان بانک، در صورتی که آن‌ها دارای ایده و طرحی هستند چگونه باید با مرکز در ارتباط باشند و چه ایده‌هایی را می‌توانند به مرکز ارائه کنند؟
ایده‌ها و طرح‌ها را می‌توان به ۲ دسته کلی تقسیم کرد. ایده‌هایی که از نوع بهبود مستمر و تدریجی است که کارکنان بانک می‌توانند همچون گذشته، از طریق نظام پیشنهادات بانک یا سایر مجاری تعیین شده به آن بپردازند و آن را پیگیری کنند.
ایده‌های دیگر به اصطلاح از نوع ایده‌های برهم‌زننده یا Disruptive است؛ یعنی متضمن نوآوری اساسی در محصولی جدید، بازاری جدید یا دگرگونی در مدل کسب‌وکار بانک یا مدل‌های درآمدی بانک است. این ایده‌ها که دامنه تأثیر آن بر بانک قابل توجه بوده و تحولی را در فرآیند، بازار، محصول یا برند بانک ایجاد می‌کند می‌توان برای بررسی در اختیار مرکز نوآوری قرار داد. صاحبان ایده می‌توانند ایده‌های خود را از طریق آدرس ایمیل Innovationcenter@qmb.ir به مرکز نو‌آوری ارسال کنند. با راه‌اندازی وب‌سایت مرکز در آینده نزدیک راه‌های ارتباطی دیگری نیز در دسترس قرار می‌گیرد.
این مرکز در ساختار سازمانی بانک چه جایگاهی دارد؟
مرکز نوآوری در کنار برخورداری از ساختاری چابک، تحت اشراف و راهبری «شورای راهبری نوآوری بانک» فعالیت می‌کند. ساختار مرکز به‌گونه‌ای طراحی شده که با گذر زمان و توسعه زیرساخت‌ها و فعالیت‌ها، ظرفیت‌های گوناگونی برای ایفای نقش ممتاز و نوآورانه در جهت اهداف استراتژیک داشته باشد.
در واقع در طراحی ساختار مرکز سعی شده که خود ساختار نیز نوآورانه باشد. مرکز دارای ساختاری کاملاً چابک، ماتریسی و منعطف است و به جای گسترش عمودی، ساختاری تخت و دارای ارتباطاتی پویا و چندسویه دارد. مرکز برای رسیدن به اهداف خود از تعدادی حلقه‌ها و کارگروه‌ها بهره‌مند می‌شود. عناوین این کارگروه‌ها به‌گونه‌ای انتخاب شده که ۵ جهت‌گیری استراتژیک مرکز را پوشش دهد. حلقه‌ها، نیز ابزارهای اساسی رئیس مرکز برای پایش فضای درونی و بیرونی سازمان، احصاء نیازها، خلق و کشف ایده‌های درون‌سازمانی و برون‌سازمانی، بررسی و پردازش هر ایده و نحوه پردازش آن هستند.
به عنوان نمونه کارگروه قرض‌الحسنه و بانکداری اسلامی نسبت به بررسی ایده‌ها و طراحی محصول و ابزار قرض‌الحسنه تحت عنوان بانکداری خرد و اسلامی فعالیت می‌کند. در کارگروه فناوری‌های نوظهور واکنشی فعالانه به فرصت‌های موجود در فناوری‌های نوین مانند بلاکچین، اینترنت اشیا و… صورت می‌گیرد. کارگروه کسب‌وکارهای نوین و تخصصی امکان حضور بانک در بازارهای جدید با مدل‌های کسب‌وکاری جدید از طریق طراحی محصول مشترک را فراهم می‌آورد.
کارگروه نوآوری اجتماعی و کارآفرینی اجتماعی نسبت به بررسی ایده‌های نوآوری اجتماعی به‌عنوان یکی از ایده‌های محوری مرکز می‌پردازد. همچنین کارگروه مرجعیت علمی به دنبال ایجاد مرجعیت علمی و پژوهشی در حوزه قرض‌الحسنه است تا پژوهشگران بتوانند از این پایگاه دانشی بهره‌مند شده و از طریق طرح مسئله‌ها و موضوعات قرض‌الحسنه، محققان، دانشجویان و پژوهشگران در قالب پژوهش کاربردی نسبت به حل مسائل و ارائه راهکار اقدام کنند.
مرکز نوآوری تا این لحظه چه اقداماتی انجام داده است؟ لطفاً مهم‌ترین آن‌ها را نام ببرید.
انجام پروژه «طبقه‌بندی و ذخیره‌سازی اسناد علمی و سیاستی حوزه قرض‌الحسنه» که در راستای ایجاد مرجعیت علمی قرض‌الحسنه بوده است. تا کنون بیش از ۱۳۳۰ مقاله، پایان‌نامه، کتاب، گزارش، یادداشت، مصاحبه و دستورالعمل به زبان فارسی، عربی و انگلیسی در حوزه قرض‌الحسنه گردآوری شده است. در آینده نزدیک در قالب یک پورتال و پایگاه دانشی، دسترسی پژوهشگران به این محتوای غنی ایجاد می‌شود.
راه‌اندازی طرح فناورکارت (نئوبانک دانش‌بنیان‌ها) با همکاری صندوق توسعه فناوری‌های نوین، تدوین ۵۰ عنوان طرح پژوهشی و پروژه نوآوری که در اختیار پژوهشگران و دانشجویان قرار می‌گیرد، دریافت حداقل ۴۰ ایده در محورهای مختلف و بررسی آن‌ها و همچنین شرکت در رویدادهای متعدد نوآوری با هدف ایجاد شبکه ارتباطی و ترسیم اکوسیستم نوآوری بانکی نیز برخی دیگر از اقدامات مرکز نوآوری بانک از آغاز تأسیس تا کنون بوده است.
برقراری ارتباط پویا و فعال با زیست‌بوم پژوهش و نوآوری کشور و نقش‌آفرینان این زیست‌بوم از جمله مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی از جمله اقدامات مرکز بوده است.
همچنین به‌منظور شناسایی و توانمندسازی افراد خبره، نوآور و خلاق بدنه بانک، تقویت فرهنگ پژوهش و نوآوری در بانک، ایجاد اتاق فکر و برخورداری از ظرفیت‌های بی‌بدیل همکاران در حوزه نوآوری، با هماهنگی اداره کل توسعه سرمایه انسانی نسبت به شناسایی افراد خبره و ایده‌پرداز در بدنه بانک اقدام شده که نتایج آن به‌زودی اعلام می‌شود.