چشم‌اندازی که برای شرکت ملی صنایع مس در حوزه مدیریت انرژی در نظر داریم؛ «تبدیل کردن شرکت ملی صنایع مس به سازمانی پیشرو در حوزه مدیریت انرژی و مدیریت آلاینده‌ای محیط زیستی ناشی از مصرف انرژی در سطح ملی» است. در همین خصوص امیدواریم با حمایت مدیران ارشد، همت کارکنان شرکت ملی صنایع مس و ممارست همکاران در اداره بهره‌وری انرژی مجتمع مس سرچشمه طی سه سال آینده این چشم‌انداز محقق و چشم‌انداز بعدی ما در سطح بین‌المللی تدوین شود.

سیدحمید سادات خراسانی مدیر امور طراحی و بهره‌وری انرژی مجتمع مس سرچشمه در گفت‌وگو با خبرنگار ما ضمن بیان این مطلب، راه‌های رسیدن به این مهم را «فرآیند تحقیق‌وتوسعه» عنوان کرد که می‌تواند به عنوان یک پیشران قوی عمل کند که به گفته وی مدیریت امور طراحی و بهره‌وری انرژی مجتمع مس سرچشمه جایگاه ویژه‌ای در این امر مهم دارد.

وی مصرف انرژی در فرآیندهای تولید مس را منوط به عوامل متعددی نظیر نوع تکنولوژی استفاده‌شده، نوع، عیار و سختی خاک معدنی، شرایط اقلیمی و آب‌وهوایی، ارتفاع از سطح دریا، فرهنگ پرسنلی، ارزش حرارتی انرژی مورد استفاده و … دانست و گفت: از این رو مقایسه تنها زمانی توجیه‌پذیر است که تمامی شرایط، پروسه‌ها و کارخانه‌ها مشابه هم باشد که عملاً نیز غیرممکن است؛ بنابراین در سطح شاخص‌های عملکرد انرژی عملاً مقایسه با کارخانه‌های روز دنیا اثربخش نیست، اما در حوزه استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا مقایسه و بنچ‌مارکینگ انجام می‌شود.

گفت‌وگوی کامل با سیدحمید سادات خراسانی مدیر امور طراحی و بهره‌وری انرژی مجتمع مس سرچشمه درخصوص اقدامات انجام شده این اداره از نظرتان می‌گذرد:

مجتمع مس سرچشمه را به عنوان بزرگ‌ترین مجتمع تولیدی شرکت ملی مس از منظر بهره‌وری چگونه ارزیابی می‌کنید؟

بهره‌وری به عنوان یکی از معیارهای سنجش فعالیت‌ها با در نظر گرفتن هدف و مقصد مدنظر از دو زاویه مجزا قابل بررسی است؛ از یک‌سو نقش مفید و مؤثر بودن فعالیت در دستیابی به هدف ترسیمی ارزیابی شده و از سوی دیگر بازده فعالیت مطرح می‌شود.

بر این اساس بهره‌وری را می‌توان به دو مؤلفه تجزیه کرد: اثربخشی و کارآیی؛ چرخه مدیریت بهره‌وری یک رویکرد و چارچوب عمومی متداول و مقبول جهانی است که در راستای مدیریت بهره‌وری در سازمان صورت می‌پذیرد.

با توجه این موضوعات می‌توان دریافت عوامل گوناگونی بر روی بهره‌وری یک سازمان تأثیر دارد که از آن جمله می‌توان به میزان مصرف حامل‌های انرژی، نیروی انسانی، استفاده از مواد اولیه، تأثیرگذاری بر روی مسئولیت‌های اجتماعی از جمله تغییرات اقلیم و غیره اشاره کرد.

آنچه را که ما در امور طراحی و انرژی تحت کنترل داریم؛ موضوع افزایش بهره‌وری انرژی است که در سطح مجتمع سرچشمه طرح‌ریزی و اجرا کرده‌ایم و بدون شک یکی از سازمان‌های پیشرو در این زمینه در سطح ملی هستیم. بدیهی است این موضوع باعث افزایش تعهدات ما در راستای توجه به موضوعات تغییرات اقلیم نیز می‌شود. بنابراین ارزیابی مثبتی از فعالیت‌های طرح‌ریزی و اجرا شده در سطح مجتمع مس سرچشمه داریم که در آینده با توسعه فعالیت‌ها اثربخشی آن‌ها بیش از پیش نمایان خواهد شد.

واحد امور طراحی و بهره‌وری انرژی در مجتمع مس سرچشمه در زمینه بهره‌وری انرژی چه اقداماتی انجام داده است و از چه نظام بهره‌وری انرژی استفاده می‌کند؟

فعالیت‌های اصلی این مهم در اداره بهره‌وری انرژی مجتمع مس سرچشمه طرح‌ریزی و اجرا می‌شود. این اداره متولی طرح‌ریزی و نظارت و حمایت از موضوعات مرتبط با انرژی مجتمع مس سرچشمه است که می‌توان به برخی از آن‌ها به شرح ذیل اشاره کرد:

– استقرار سیستم مدیریت انرژی بر مبنای مدل استاندارد بین‌المللی ISO50001 که از سال 1394 در سطح مس منطقه کرمان با محوریت اداره بهره‌وری انرژی مستقر در مجتمع مس سرچشمه طرح‌ریزی و آغاز شد.

– مرزبندی تعیین‌شده برای انجام این مهم در مجتمع مس سرچشمه در امور تولیدی‌وپشتیانی مدنظر قرار گرفت. برای این موضوع ابتدا گپ آنالیز انجام شد تا بتوان نقشه راه پروژه استخراج شود. سپس نسبت به شناسایی و عقد قرارداد با مشاور ذیصلاح اقدام شد.

– انجام فعالیت‌های گسترده شامل برگزاری جلسات آموزشی و کارشناسی برای تمامی ذینفعان مربوطه، استقرار سیستم مدیریت انرژی در مس منطقه کرمان در انتهای سال 96 تکمیل شده است و در اردیبهشت ماه سال 97 این سیستم مورد ممیزی قرار گرفت و گواهینامه مربوطه از مرجع ثالث اخذ شد.

در حال حاضر و در سال 1400 اقدامات لازم برای ارتقای گواهینامه مجتمع مس سرچشمه از ویرایش سال 2011 استاندارد، به ویرایش سال 2018 در حال انجام است.

در همین راستا یکی از فعالیت‌های اصلی ما حفظ، بهبود و ارتقای این سیستم مدیریت بوده که تاکنون این فعالیت به نحو مناسبی انجام شده است. به طور مثال برای مراکز هزینه انرژی  Energy Cost Centerیا ECC واقع در مرزبندی سیستم مدیریت انرژی حدود 33 شاخص و خط مبنای عملکرد انرژی تعریف شده است که این شاخص‌ها به صورت روزانه در حال پایش مستمر و گزارش‌دهی هستند. نگاه اصلی مجتمع مس سرچشمه نسبت به مدیریت انرژی، نگاهی مبتنی بر مدیریت ریسک انرژی و بهبود عملکرد انرژی به صورت استراتژیک است.

ارزیابی شما از نقش تحقیق‌وتوسعه در بهره‌وری انرژی چیست؟

مقوله انرژی یکی از موضوعات به روز و نوین در عرصه صنایع فلزی در کشور محسوب می‌شود؛ بنابراین نقش تحقیق‌وتوسعه در موضوع انرژی به جهت به‌روز نگه‌داشتن سیستم مدیریت انرژی و استفاده از تکنولوژی‌ها و فناوری‌های روز دنیا در این زمینه از اهمیت بالایی برخوردار است و می‌تواند در ارتقای سطح دانش‌وفناوری پرسنل مرتبط با عملکرد انرژی نقش بسزایی داشته باشد.

با توجه به اینکه تحقیق‌وتوسعه بازوی حیاتی شرکت‌ها به شمار می‌روند؛ مدیریت امور طراحی و بهره‌وری انرژی در مجتمع مس سرچشمه از این منظر چه جایگاهی دارد؟

در حال حاضر چشم‌اندازی که برای شرکت ملی صنایع مس در حوزه مدیریت انرژی در نظر داریم؛ «تبدیل کردن شرکت ملی صنایع مس به سازمانی پیشرو در حوزه مدیریت انرژی و مدیریت آلاینده‌ای محیط زیستی ناشی از مصرف انرژی در سطح ملی» است.

در همین خصوص امیدواریم با حمایت مدیران ارشد، همت کارکنان شرکت ملی صنایع مس و ممارست همکاران در اداره بهره‌وری انرژی مجتمع مس سرچشمه طی سه سال آینده این چشم‌انداز محقق شود و چشم‌انداز بعدی ما در سطح بین‌المللی تدوین شود.

بدیهی است برای نیل به این مهم فرآیند تحقیق‌وتوسعه می‌تواند به عنوان یک پیشران قوی عمل کند که مدیریت امور طراحی و بهره‌وری انرژی مجتمع مس سرچشمه جایگاه ویژه‌ای در این امر مهم دارد.

آیا اقدامات علمی و دانش‌بنیانی برای شناخت مواردی که با اتلاف انرژی چه در حوزه مالی و چه در حوزه انسانی صورت می‌گیرد، انجام شده است؟  

در حال حاضر اداره بهره‌وری انرژی همکاری بسیار زیادی در انجام پروژه‌های تحقیقاتی در حوزه عملکرد انرژی با امور تحقیق‌وتوسعه مجتمع مس سرچشمه داشته است. در این خصوص سعی شده که از توان اساتید صاحب‌نظر دانشگاهی در حوزه‌های مختلف انرژی استفاده شود. در این رابطه می‌توان به موارد زیر نیز اشاره کرد:

– تدوین دستورالعمل و امکان‌سنجی طراحی و احداث ساختمان با انرژی نزدیک به صفر در مجتمع مس سرچشمه.

– بررسی افزایش راندمان فرآیند نیروگاه حرارتی.

– طراحی سیستم جبران‌سازی توان راکتیو مجموعه ترانس‌های پالایشگاه مجتمع مس سرچشمه برای بهبود راندمان انرژی مجموعه و پارامترهای فنی سیستم.

نقش نوآوری، تجهیزات و استفاده از فناوری‌های روز مثلاً انرژی‌های تجدیدپذیر را در صنایع‌معدنی به ویژه صنعت مس چگونه ارزیابی می‌کنید؟

استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در دستور کار اداره بهره‌وری انرژی مجتمع مس سرچشمه قرار دارد و اهمیت آن به گونه‌ای است که به عنوان یکی از بندها در خط‌مشی جامع سیستم مدیریت انرژی مجتمع مس سرچشمه تحت ‌عنوان «استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر با رویکرد بهبود در عملکرد انرژی» گنجانده شده است.

در همین راستا مطالعاتی نیز در این حوزه در مجتمع مس سرچشمه انجام شده است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به امکان‌سنجی نصب نیروگاه خورشیدی در مجتمع مس سرچشمه و همچنین امکان‌سنجی برای استفاده از انرژی بادی در این مجتمع اشاره کرد.

در حال حاضر در متدهای علمی روز دنیا چه شاخص‌هایی برای سنجش بهره‌وری انرژی مورد بررسی قرار می‌گیرد و بر اساس آن‌ها سنجیده می‌شوید و مورد ارزیابی قرار می‌گیرید؟

با توجه به اینکه در عمده سازمان‌های صنعتی مشابه از استاندارد ISO50001برای استقرار سیستم مدیریت انرژی استفاده ‌شده است؛ برای شاخص‌گذاری از الزامات این استاندارد استفاده می‌شود. مطابق این الزامات شاخص عملکرد انرژی معمولاً برای پروسه‌هایی که مصرف‌کننده عمده و بارز سیستم هستند؛ انجام می‌شود.

این شاخص‌ها می‌توانند یک عدد، یک رابطه ساده و یا یک فرمول پیچیده باشند که با توجه به نوع فرآیند، مواد اولیه ورودی و محصول خروجی و تجهیزات اندازه‌گیری در دسترس انتخاب می‌شوند.

آیا آمار یا بررسی مقایسه‌ای از میزان بهره‌وری انرژی در صنعت مس ایران با سایر کشورهای جهان در دسترس است و در این خصوص ارزیابی دارید؟

مصرف انرژی در فرآیندهای تولید مس به عوامل متعددی نظیر نوع تکنولوژی استفاده‌شده، نوع، عیار و سختی خاک معدنی، شرایط اقلیمی و آب‌وهوایی، ارتفاع از سطح دریا، فرهنگ پرسنلی، ارزش حرارتی انرژی مورد استفاده و … بستگی دارد.

از این رو مقایسه تنها زمانی توجیه‌پذیر است که تمامی شرایط پروسه‌ها و کارخانه‌ها مشابه باشد که عملاً نیز غیرممکن است؛ بنابراین در سطح شاخص‌های عملکرد انرژی عملاً مقایسه با کارخانه‌های روز دنیا اثربخش نیست، اما در حوزه استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا مقایسه و بنچ‌مارکینگ انجام می‌شود.

چه پیشنهادی برای رشد بهره‌وری در حوزه انرژی در صنعت مس دارید؟

مهم‌ترین موضوع حمایت مدیریت ارشد و مدیران امورهای تولیدی و پشتیبانی از مقوله انرژی است. در کنار این موضوع مهم اختصاص بودجه مناسب برای اجرای طرح‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی و استفاده از انرژی‌های نو، استفاده از سیستم قرائت داده یکپارچه و هوشمند، استفاده از نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای مناسب در حوزه انرژی و استفاده از نظرات و تجربیات متخصصان با صلاحیت در حوزه انرژی در رشد و ارتقای سیستم مدیریت انرژی بسیار مهم و تأثیرگذار است.

گفتگو ازماهر مهرولی