امروزه دولت‌ها در کشورهای توسعه ‌یافته از وضعیت خدمت‌رسان و متصدی خارج ‌شده و حکمران، پاسخگو، تعامل‌پذیر، در دسترس و شفاف شده‌اند. از ‌این ‌رو مفهوم جدیدی با عنوان دولت ‌باز شکل‌ گرفته ‌است که بر تعامل هر چه بیشتر میان مردم و دولت تأکید دارد.

به گزارش اقتصادملت؛ بنابراین ابزارهایی در پیاده‌سازی دولت باز موثر خواهند بود که امکان برقراری تعاملات را افزایش‌ داده و بهبود بخشند. ابزار پیشنهادی در این پژوهش؛ اینترنت اشیا است که امکان اتصال و ارتباط همه اشیا و افراد به یکدیگر را در هر زمان و مکانی پدید می‌آورد.

هدف از این پژوهش؛ شناسایی و اولویت‌بندی عوامل موثر بر کاربرد اینترنت ‌اشیا در دولت باز است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن هستند که 21 عامل بر کاربرد اینترنت اشیا در دولت باز اثر داشته که به پنج دسته فنی، اقتصادی، حقوقی- قانونی، امنیتی و اجتماعی و فرهنگی تقسیم‌بندی می‌شوند. مجموعه عوامل فنی و عامل‌های تأمین زیرساخت، تدوین استانداردها، تنظیم قوانین‌ومقررات، تأمین نیروی متخصص و حفظ امنیت داده‌ها به ‌ترتیب از بیشترین اولویت برخوردار هستند.

در دنیای امروز دولت‌ها در تلاش هستند با تکیه بر فناوری‌های جدید اطلاعاتی و ارتباطی؛ روش‌های حکمرانی خود را به گونه‌ای شکل دهند که رسالت پاسخگویی به شهروندان را در کمترین زمان ممکن با بهترین کیفیت و کمترین هزینه به انجام برسانند. امروزه با درک مزایای دولت الکترونیک از سوی کشورهای مختلف گام‌های مهمی در خصوص ایجاد و توسعه دولت الکترونیک برداشته‌ شده که این امر منجر به توسعه نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای متنوعی در بخش‌های مختلف دولتی شده است.

همچنین ویژگی‌ها و امکانات حاصل از دولت الکترونیک همواره در حال رشد بوده و به مرور زمان نسخه‌های کامل‌تری از دولت الکترونیک را شکل داده ‌است. در حالی که دولت الکترونیک در طول روزهای آغازین خود به طور قابل توجهی کارایی و اثربخشی ارائه خدمات دولتی را بهبود بخشیده است؛ ظهور رسانه‌های اجتماعی و ابزارهای تعاملی بر پایه اینترنت به شکل غیرمنتظره‌ای فرصت‌های جدیدی را برای تعامل و مشارکت عموم در فعالیت‌های دولتی فراهم آورده است. این فرصت‌ها و چالش‌ها؛ ما را به سمت به کارگیری دولت باز هدایت می‌کند.

واژه دولت دیجیتال بیان‌کننده استفاده از ICT و به ویژه اینترنت به منظور تبدیل و تغییر روابط میان دولت و جامعه به گونه‌ای مثبت است. دولت الکترونیک می‌تواند به منظور افزایش پاسخگویی و دسترسی‌‌پذیری دولت‌ها به کار رود. وبسایت و ایمیل؛ راه‌‌های نوین تسهیل شده‌ای برای تعاملات با دولت فراهم می‌آورند که نتیجه آن در دسترس بودن سرویس‌های دولتی در هر ساعتی از شبانه‌روز در هفت روز هفته است.

با بهبود خدمات‌رسانی دولتی؛ دولت‌ها می‌توانند کارایی خود را بهبود ببخشند؛ بدین معنا که در نظر مردم دولت بهای بیشتری برای افراد و مشکلات آنها قائل شده و پاسخگویی و دسترسی پذیری آن بیشتر خواهد بود.
دولت دیجیتال برای شهروندان فرصت‌هایی برای ورود به تصمیم‌گیری‌های سیاسی فراهم می‌کند. به طور کلی هدف از دولت الکترونیک؛ تبدیل رابطه دولت و جامعه به شیوه‌ای است که مردم دولت را پاسخگو، در دسترس، شفاف، مسئول، مشارکتی، کارآمد و موثرتر از قبل ببینند.

اگرچه طی سال‌های اخیر پژوهش‌های متعددی پیرامون اینترنت اشیا صورت گرفته است، اما کمبودهای پژوهشی متعددی در این حوزه احساس می‌شود. همچنین از آنجایی که محبوبیت و به کارگیری دولت باز میان جوامع پیشرفته همواره در حال توسعه است؛ تعیین راهکارها و تکنولوژی‌های مناسب برای دستیابی به دولت باز مساله‌ای حیاتی محسوب می‌شود. از سوی دیگر در نظر گرفتن اینترنت اشیا به عنوان ابزار و تکنولوژی مناسب دستیابی به دولت باز نیازمند تعیین عوامل موثر در به کارگیری آن و همچنین تبیین اولویت آن عوامل برای پیاده‌سازی و عملی کردن تمامی اهداف مذکور برای بخش عمومی بسیار کاربردی خواهد بود. دولت و مردم بازیگران اصلی به کارگیری اینترنت اشیا در دولت باز هستند و باید هر عاملی را که می‌تواند بر پذیرش کاربردهای اینترنت اشیا و به کارگیری آن در دولت باز موثر باشد؛ مورد بررسی قرار داد.

دولت باز یکی از جدیدترین صورت‌های دولت الکترونیک است که ضمن در بر گرفتن تمامی اهداف دولت الکترونیک شامل دسترسی‌پذیری 24 ساعته و تسهیل شرایط زندگی؛ بر دسترسی شهروندان به انواع داده‌های دولتی نیز تاکید دارد. دسترسی به این داده‌ها به شهروندان امکان می‌دهد که نظارت و اختیارات بیشتری روی فعالیت‌های دولتی داشته باشند.

اینترنت اشیا تکنولوژی نسبتا نوینی است که تعامل‌پذیری میان شئ با شئ، شئ با انسان و انسان با شئ را ارتقاء بخشیده و منجر به ظهور قابلیت‌های تازه‌ای می‌شود. شاید اساسی‌ترین هدف اینترنت اشیا را بتوان اتصال دنیای فیزیکی با دنیای دیجیتال دانست. اینترنت اشیا کمک می‌کند تا شبکه‌ای یکپارچه متشکل از میلیاردها شئ با قابلیت اتصال بیسیم داشته تا در صورت لزوم با یکدیگر تبادل اطلاعات داشته باشند.

استفاده از اینترنت اشیا برای بسیاری از نهادهای دولتی به طور گسترده موجب می‌شود تا در شهرها و کشورها نهادهای دولتی در سطح بین‌المللی میلیاردها دستگاه متصل به شبکه‌ جهانی داشته باشند که این امر در کنار نگرانی‌های به وجود آمده در زمینه مسائلی نظیر امنیت اطلاعات منجر به فراهم آوردن فرصت‌هایی برای مداخله طراحان، قانونگذاران و سیاستگذاران می‌شود.

نهادهای دولتی می‌توانند از کاربردهای مختلف اینترنت اشیا در زمینه‌های مختلف بهره ببرند، مثلا می‌توانند از اطلاعات صحیح‌تر و دقیق‌تری که درباره داده‌های ترافیکی، سازمان‌های مختلف، شهرها، ساختمان‌ها و… گردآوری شده‌اند؛ استفاده کنند. 

بر اساس یافته‌های این پژوهش به سیاستگذاران و دولتمردان پیشنهاد می‌شود تا نخستین گام در راستای بهره‌مندی از اینترنت اشیا در دولت باز را در راستای فراهم آوردن عوامل فنی به ویژه زیرساخت مورد نیاز بردارند.

همچنین با نظر به اهمیت عوامل حقوقی و قانونی به آنها پیشنهاد می‌شود تا قوانین و مقررات مربوطه را تنظیم و استانداردهای مورد نیاز را تدوین کنند. یکی دیگر از نکته‌های قابل استنباط بر اساس یافته‌های پژوهش حاضر اهمیت بالای مبحث امنیت و مسائل امنیتی در به کارگیری و بهره‌مندی از اینترنت اشیا در دولت باز است که باید در طراحی و پیاده‌سازی لایه‌های مختلف اینترنت اشیا مورد توجه قرار گیرد. فرهنگ‌سازی و صرف هزینه در راستای آموزش و پژوهش در حوزه اینترنت اشیا می‌تواند کمک شایانی به بهره‌مندی از کاربردهای گسترده اینترنت اشیا و به ویژه در دولت باز کند.

پرستو بهرامی‌زنوز
دانش‌آموخته کارشناسی ارشد گروه مدیریت فناوری اطلاعات
دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه علوم و تحقیقات تهران