نخستین فروشگاه زنجیرهای با سرمایه مستقیم خارجی از سال 2009 با افتتاح نخستین شعبه در غرب تهران آغاز به کار کرد. از آن به بعد صنعت فروشگاهی کشور وارد فاز جدید فعالیت‌های خود شد. حضور برند خارجی تاثیر بسزایی در بالا بردن سطح استانداردهای فروشگاهی در ایران داشت و باعث شد که کم کم سلیقه مردم از خرید سنتی به سمت خرید از فروشگاه‌های زنجیرهای تغییر کند.
به گزارش اقتصادملت؛ پیرامون نقش و اهمیت حضور فروشگاه‌های زنجیرهای خارجی در ایران پرسش‌هایی با امیرخسرو فخریان رئیس اتحادیه کشوری فروشگاه‌های زنجیرهای مطرح کرده‌ایم که در ادامه پاسخ‌های ایشان را می‌خوانید:
از حضور خارجی‌ها در صنعت فروشگاهی ایران چند سال می‌گذرد؟
پیش از صحبت در خصوص سؤال شما بهتر است که در ابتدا نیم‌نگاهی به تاریخچه فروشگاه‌های زنجیرهای در ایران بیندازیم. باید گفت سال 1328 مبداء تحولات جدید در روش‌های توزیع در ایران بود که به دنبال آن روش‌های نوین توزیع با ابزاری به نام فروشگاه‌های زنجیرهای شکل گرفت و فروشگاه تعاونی مصرف سپه به عنوان نخستین فروشگاه زنجیرهای ایرانی در این سال تأسیس شد و فعالیت خود را آغاز کرد.
بعدها یعنی در سال 1334 فروشگاه زنجیرهای اتکاء تأسیس شد و با مأموریت خدمات‌‌رسانی به خانواده‌‌های نیروهای مسلح در اقصی‌نقاط کشور آغاز به کار کرد. در فاصله زمانی 29 ساله یعنی از سال 1328 تا 1357 فروشگاه‌های زنجیرهای دیگری در رسته‌های مختلف راه‌اندازی و به فعالیت مشغول شدند که برخی از این فروشگاه‌ها به دلایل گوناگون موفق به ادامه فعالیت نشدند و امروز نامی از آنها نیست. در فاصله زمانی 1357 تا 1370 نیز چندین فروشگاه زنجیرهای دیگر در رسته‌های متنوعی از جمله فرش، لوازم‌خانگی، مصنوعات چرمی، پوشاک و … به جمع دیگر فروشگاه‌های زنجیرهای فعال کشور اضافه شدند.
پس از انقلاب و با تجربه توزیع اقلام‌اساسی به ویژه طی سال‌های جنگ تحمیلی و در نبود یک شبکه توزیع کارآمد و گسترده؛ در سال ۷۱ موضوع ایجاد فروشگاه‌های زنجیرهای برای اصلاح ساختار توزیع کالا در سطح خرده‌فروشی مطرح و شهرداری تهران پیشگام این رویکرد شد و در آبان ۱۳۷3 با افتتاح فروشگاه شهروند توسط رئیس‌جمهور وقت این جریان را آغاز کرد. در ادامه ایجاد شبکه‌های گسترده‌تر در دستور کار قرار گرفت که فروشگاه زنجیرهای رفاه یکی از آنها بود که به لحاظ اهمیت این نوع فعالیت‌ها؛ نخستین شعبه آن با حمایت رئیس‌جمهور وقت افتتاح شد. توجه به ظرفیت‌های کشور و استقبال عمومی مردم و شهروندان از فروشگاه‌های زنجیرهای سبب شد که در فاصله زمانی 1380تا 1390 فروشگاه‌های دیگری با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی راه‌اندازی و مشغول فعالیت شوند.
در همین خصوص و با توجه به ظرفی های موجود در صنعت خرده‌فروشی کشور و تشویق دولت برای حضور سرمایه‌گذاران خارجی و تصویب قوانینی مرتبط در مجلس‌شورای‌اسلامی سرمایه‌گذاران از سایر کشورها به فکر ورود به این عرصه در ایران افتادند.
اولین فروشگاه زنجیرهای با سرمایه مستقیم خارجی با برند هایپراستار از سال 2009 با افتتاح نخستین شعبه استارت ورود دیگر برندهای خارجی از جمله جانبو به کشور را زد و هم‌اکنون 12 سال از حضور هایپراستار و 10 سال از حضور جانبو در ایران می‌گذرد.
در حال حاضر چه تعداد مجموعه فروشگاهی در ایران توسط شرکت‌های خارجی ایجاد شده است؟
در حال حاضر هایپراستار با 38 شعبه در استان‌های تهران، اصفهان، یزد، کرج، شیراز، قم، ارومیه، مشهد و قزوین در حال فعالیت است. جانبو نیز با حدود 1300 شعبه تقریبا در تمامی استان‌های ایران در حال فعالیت است.
استقبال ایرانی‌ها از این فروشگاه‌ها چگونه بوده است؟
فروشگاه‌های زنجیرهای به دلایل مختلفی از جمله رعایت استاندارد کیفیت، قیمت، خدمات و سهولت در خرید مایحتاج در مکان واحد و در نتیجه صرفه‌جویی در زمان و هزینه، ارائه کالا و خدمات یکسان در سراسر کشور حتی نقاط دورافتاده و مرزی و … مورد استقبال هموطنان قرار گرفته‌اند که صدور بیش از 1.5 میلیون فاکتور به صورت روزانه گواهی این ادعاست. در این میان فروشگاه‌های خارجی عضو این اتحادیه نیز همگام با دیگر اعضاء گام برداشته و با ارائه کالا و خدمات با قیمت و کیفیت مطلوب رضایت حداکثری هموطنان را کسب کرده‌اند.
فروشگاه‌های هایپراستار به دلیل سطح فروشگاهی گسترده و همچنین تنوع بالای محصولات و برندها که از مزایای رقابتی این فروشگاه به حساب می‌آید؛ از استقبال خوبی در بین مشتریان ایرانی برخوردار است. فروشگاه‌های جانبو به دلیل تعدد شعب (حدود 1300 شعبه در سراسر کشور) که مهمترین مزیت رقابتی گستردگی آن در کل کشور به حساب می‌آید؛ مورد توجه و استقبال مشتریان در بازار ایران قرار گرفته است.
مهمترین اتفاق با ورود شرکت‌های خارجی به حوزه فروشگاه‌های زنجیرهای در ایران چه بود؟
تغییر سلیقه مردم از خرید سنتی به سمت خرید از فروشگاه‌های زنجیرهای، تغییر ذائقه آنان به خرید هدفمند بر پایه توان مالی در کمترین زمان و داشتن حق انتخاب برای مشتری، افزایش تنوع کالاها با ایجاد حس نیاز بین مشتریان، ایجاد فضای رقابتی بین تامین‌کنندگان، حذف واسطه‌ها و کاهش قیمت فروش و ایجاد شغل پایدار به صورت گسترده با توسعه فروشگاه‌ها از جمله مهمترین تاثیرات ورود آنان به کشور بوده است.
آیا این حضور توانست فضای رقابتی با شرکت‌های داخلی به وجود بیاورد؟
بله. در ابتدا ارتقاء سطح فعالیت اینگونه شرکتها و لزوم رقابت در بالابردن سطح کیفی خدمات به عنوان یک هدف در شرکت‌های ایرانی و در ادامه رقابت در بین تامین‌کنندگان کالاها و خدمات، رقابت برای افزایش سهم بازار، رقابت برای تامین نیازهای مشتریان، رقابت به منظور افزایش ارزش برند، رقابت در قیمت‌گذاری و ارائه تخفیف‌های بیشتر، رقابت در چانه‌زنی با تأمین‌کنندگان و افزایش مارژین از جمله محاسنی بود که در نتیجه ورود سرمایه‌گذاران خارجی به وجود آمد.
این برندها چقدر توانستند به بالابردن سطح استانداردهای فروشگاهی در ایران کمک کنند؟
قطعا تاثیر بسزایی در بالا بردن استانداردهای فروشگاهی داشتند. برای مثال گسترش تخفیف‌های جذاب، پروموشن‌های هیجانی و کمپین‌های فروش (پیش از ورود فروشگاه‌های خارجی، فروشگاه شهروند به صورت محدود فعالیت‌های مارکتینگی داشته است)، معرفی مدل فروشگاهی همواره تخفیف، معرفی مدل همکاری با فروشگاه‌ها به صورت فرانچایز، گسترش فروش اینترنتی، چیدمان فروشگاهی با تمرکز بر افزایش فروش (چیدمان سرلاین‌ها و چیدمان در eye-level و …)، استفاده بیشتر از فضای فروشگاهی برای کسب درآمدهای غیرعملیاتی (تبلیغات داخل فروشگاه، استندها، فضای اختصاصی برندها و …)، ایجاد فروش میوه و سایر محصولات باغی و… به صورت فله و به طور کلی فروش محصولات تازه، استفاده مؤثر از پروموتر در نقطه فروش، ارتقاء باشگاه مشتریان و طرح‌های مربوطه مهمترین مواردی است که در ارتقاء سطح استانداردها مورد توجه بوده است.
چرا روند توسعه بعضی از این فروشگاه‌ها در ایران بسیار کند است؟
به دلایل مختلف از جمله سیاست‌های شرکت مادر، سودآوری پایین این فعالیت، موانع قانونی و دولتی کشور و بعضا کارشکنی‌های موجود در روند اقدامات اجرایی برای این شرکتها، عدم شناخت و انطباق سریع با فرهنگ مصرف و خرید جامعه به خصوص شرکت هایپراستار که کشور منشاء آن توسعه یافته است و فروشگاه جانبو که از فرهنگ کشور ترکیه بهره‌مند است؛ در زمینه تطبیق با فرهنگ قابلیت بالاتری از خود نشان داده، نوسانات شدید اقتصادی و تغییرات زیاد در قوانین پولی‌ومالی بر روند سرعت توسعه تاثیرگذار بوده است.
آیا همکاری‌ها باعث قرار گرفتن کالاهای ایرانی در شلف‌های این فروشگاه‌ها در سایر کشورها شد؟
خیر و علت مختلفی از جمله سیاست‌‌ها دارد. اتحادیه طی مکاتبات فراوان با مرکز توسعه صادرات ایران و جلسات متعدد با موضوع موانع صادرات موادغذایی به دنبال راهکاری برای حضور کالای ایرانی در شلف‌های این فروشگاه‌ها بود، اما به علت برخی موانع خصوصا پرداخت یارانه به کالاهای اساسی مثل آرد، شکر، روغن و نهاده‌های دامی برای تولید انواع پروتئین، تخم‌مرغ و … به نتیجه‌ای نرسید.
چرا فروشگاه‌های مؤفق ایرانی هنوز نتوانسته‌اند در کشورهای دیگر فعالیت خود را گسترش دهند؟
اصولا امکان حضور برندها و توسعه در سایر کشورها نتیجه کسب تجربه و ایجاد پایه‌های اقتصادی قوی و حمایت‌های دولتی است که به انحاء مختلف صورت می‌گیرد تا امکان کسب موفقیت در بازارهای بین‌المللی با وجود رقباء قدرتمند فراهم شود که در این خصوص متاسفانه سیاست روشنی از سوی دولت وجود نداشته است.
از طرفی دیگر به دلایلی همچون بالابودن ریسک سرمایه‌گذاری در برخی از کشورها (عدم ثبات سیاسی و اقتصادی در آن کشورها و وجود خطراتی مانند گروه‌های تندرو در برخی از کشورها مانند نایروبی در آفریقا)، عدم حمایت دولت از فعالان صنعت که این خود عامل مهمی در بالابردن ریسک سرمایه‌گذاری است (مشکلاتی در خصوص واردکردن ارزهای حاصل از فروش به داخل کشور)، وجود قوانین مالکیت در برخی از کشورها که 51 درصد مالکیت باید بومی و 49 درصد می‌تواند خارجی باشد، نوسانات نرخ ارز در کشور ایران و تغییرات سیاستی در بخشنامه های مرتبط.