طی سال‌های اخیر همواره شاهد آن بودیم که خودروسازان ایرانی سعی داشتند محصولات ملی و مستقل خود را به مشتریان معرفی کنند، اما در تمام این مدت هیچگاه خبری از رونمایی یک خودرو شاسی‌بلند ملی نبوده و همیشه نشان‌های داخلی به دنبال معرفی سدان‌ها و هاچبک‌های ملی بود‌ه‌اند.
اگرچه کمتر کسی را می‌توان پیدا کرد که ماشین‌های شاسی‌بلند سوار شده باشد، اما لذت سواری آن را انکار کند. در واقع شاسیبلندها امروز یکی از محبوب‌ترین کلاس‌های خودرو در جهان به شمار می‌روند؛ چراکه تجربه رانندگان این مدل ماشین‌ها و البته سرنشینان آنها از برخی مزیت‌های شاسیبلندها نسبت به سایر خودروها حکایت دارد.
اما اینکه چرا خودروسازان داخلی به طراحی و تولید خودروهای شاسی‌بلند روی نمی‌آورند و اساسا چه موانعی بر سر راه تولید این مدل خودروها با نشان ایرانی وجود دارد و اینکه در پس این اتفاق و رویکرد خودروسازان چه دلایل منطقی وجود دارد؛ موضوعی است که در این شماره نشریه «بورس‌وبانک» به واکاوی آن می‌پردازیم.
با وجود اینکه در ایران مونتاژ خودروهای شاسی‌بلند و کراس‌اوور خارجی انجام میشود، اما هنوز خودروسازان داخلی به سمت طراحی و تولید محصول ملی در این کلاس تجاری نرفته‌اند که البته گفته میشود دلیل اصلی این موضوع هم اقتصادی نبودن آن است. در واقع اگر صرفه مالی برای مونتاژ و تولید شاسی‌بلندهای غیربومی در ایران وجود داشته باشد؛ به خاطر هزینه‌بر بودن این کلاس خودرویی توجیهی برای طراحی و تولید نمونه ملی آنها در حال حاضر وجود ندارد. این در حالی است که طی چند سال گذشته کراساوورها به بازار اصلی جهان مبدل شده‌اند و بیشترین فروش را به خود اختصاص داده‌اند.
امروزه یکی از دلایل گسترش کراساوورها در بازارهای جهانی؛ طراحی پلتفرم‌های چندگانه در شرکتهای خودروسازی مطرح دنیاست. به گونه‌ای که خودروسازان جهانی با طراحی یک پلتفرم چندگانه؛ چندین کلاس خودرویی از سدان گرفته تا شاسیبلندها و کراساوورها را بر روی آن توسعه می‌دهند. در حال حاضر تمام شرکتهای بزرگ خودروسازی دنیا با طراحی پلتفرم‌های قابل توسعه در بحث اقتصادی صرفه‌‌جویی را پیشه و خودروهای خود را معرفی میکنند. از آنجایی که عمر قابل بهرهبرداری یک پلتفرم به طور متوسط 10 سال است؛ به گونه‌ای که پس از آن اجزای اصلی پلتفرم نظیر قوای محرکه نیاز به ارتقاء سطح تکنولوژی دارند؛ بنابراین باید پلتفرم جدید طراحی شود. در نتیجه برای سودآوری بیشتر؛ این موضوع مهم است که در طول عمر بهرهبرداری از یک پلتفرم تیراژ بیشتری از انواع مدل‌‌های خودرویی تولید شوند.
با توجه به ویژگی‌های بازار کراساوورها و راه‌های دسترسی به محصولات متنوع در این کلاس می‌بینیم خودروسازان داخلی هنوز نتوانسته‌اند محصول ملی را با ویژگی و اصول کراساوورها معرفی کنند که یکی از دلایل این مساله این است که شرکتهای داخلی در دوره توسعه محصول و طراحی پلتفرم‌ها؛ بازار کراساوورها آنچنان داغ نبوده و تازه چند سالی است خرید خودروهای شبه شاسی‌بلند رایج شده است. از سوی دیگر طراحی یک پلتفرم مجزا برای کراس‌اوور ملی چندان منطقی به نظر نمی‌رسد و با توجه به قواعد خاص و فنی شبه شاسیبلندها توجیه اقتصادی در آن دیده نمی‌شود.
یکی از شاخص‌ترین دلایل برای محبوبیت خودرو شاسی‌بلند؛ تجربه رانندگی و لذت قرار گرفتن در ارتفاع بیشتر برای سرنشینان است. در واقع ابعاد بزرگ این مدل خودروها در کنار استایل خاصی که به شما در حین رانندگی می‌دهد؛ از جمله دلایل دیگری است که می‌توان پرطرفدار شدن روز افزون خودروهای شاسی‌بلند را به آنها نسبت داد.
شاسیبلندها در ایران طرفداران بسیار زیادی دارند؛ اما نوسانات و افزایش قیمت خودرو طی سال‌های اخیر باعث شد قدرت خرید برای بخش بزرگی از شاسی‌بلندسوارها با کاهش مواجه شود. در نتیجه سبد انتخاب برای خرید یک خودرو شاسی‌بلند در ایران هر روز کوچک و کوچکتر شده است.
حسن کریمی سنجری کارشناس صنعت خودرو در خصوص اینکه چرا خودروسازان داخلی به طراحی و تولید خودروهای شاسی‌بلند روی نمی‌آورند؛ به خبرنگار ما گفت: اصولا در طراحی خودرو دو الزام اصلی در نظر گرفته میشود و تمام شرکت‌هایی که در دنیا به امر طراحی خودرو می‌پردازند؛ باید این دو الزام را پیش از طراحی مدنظر قرار دهند. اولین نکته تجربه و تسلط به دانش فنی طراحی یک پلتفرم است. این تجربه تمامی مراحل طراحی و تولید پلتفرم به ویژه از مرحله طراحی سازه پلتفرم تا توسعه زنجیره تامین قطعات و مجموعه‌های آن را در بر می‌گیرد. به علاوه پیش و در حین طراحی باید تکلیف تکنولوژی ساخت و سازنده هر قطعه و مجموعه مشخص باشد؛ به طوری که همه قطعه‌سازان دخیل در امر تولید یک پلتفرم از مرحله طراحی در کنار تیم پروژه به طراحی، تولید و ارتقاء سطح تکنولوژی ساخت قطعات بپردازند. بنابراین دانش فنی و تکنولوژی ساخت در کنار هم و با هماهنگی تیم طراح و تیم عملیات ارتقاء می‌‌یابد. این بدان معناست که شرکتهای خودروساز مطرح دنیا در زمان طراحی پلتفرم تیمی از زنجیره تامین کارآمد را در کنار خود سازماندهی میکنند که قرار است منافع حاصل از تولید پلتفرم بین همه اعضای تیم توزیع شود. این راز اصلی توسعه محصول در شرکتهای صاحب برند دنیاست.
وی با تاکید بر اینکه دومین نکته جنبه‌های اقتصادی است، گفت: از آنجایی که هزینه ساخت یک پلتفرم بسیار بالاست؛ لذا شرکتهای خودروسازی پیش از تولید یک پلتفرم جدید باید نسبت به توسعه بازار خود اطمینان داشته باشند. در واقع اطمینان از اینکه نقطه تولید اقتصادی در جایی قرار دارد که نه تنها در کوتاه‌مدت هزینههای طراحی و تولید را مستهلک می‌کند؛ بلکه سودآوری تولید بر اساس پلتفرم جدید را نیز تضمین کند. به عبارت بهتر برخورداری این شرکت‌ها از بازار وسیعتر و موفقیت آنها در توسعه بازار؛ دومین الزام روی‌آوردن به طراحی پلتفرم است.
این کارشناس خودرو با تاکید بر اینکه در صنعت خودروسازی کشور تقریبا تاکنون هیچ‌کدام از موارد مذکور در کنار هم جمع نشده است، افزود: صنعت خودروسازی ما اگرچه از پیش‌درآمدهای الزام نخست یعنی دانش‌فنی تاحدودی بهره دارد (البته تجربه کافی در طراحی پلتفرم در هیچیک از شرکتهای خودروساز داخلی به مفهوم جهانی آن وجود ندارد)، اما قطعا از نقطه نظر تکنولوژی ساخت به ویژه در شرکتهای قطعه‌ساز از شرایط خوبی برای پرداختن به امر تولید یک پلتفرم برخوردار نیست. به علاوه بازار وسیعی که کشور را از بابت تیراژ زیاد که هزینههای سرمایه‌گذاری را جبران کند و تولید را در زمان پیش‌‌بینی شده به نقطه اقتصادی تولید برساند؛ وجود ندارد.
کریمی با تاکید بر اینکه دانش‌فنی دست‌نیافتنی نیست، خاطرنشان کرد: صنعت خودروسازی کشور می‌تواند به دانش‌فنی برسد، اما مهم شرایط اقتصادی فعلی کشور است. یعنی شرایط اقتصادی خودروسازان چه به لحاظ تأمین هزینههای سرمایه‌گذاری و چه به لحاظ اطمینان‌داشتن از برخورداری از یک بازار وسیع صادراتی در کنار بازار داخلی (این اطمینان ایجاد شود که طی پنج تا ده سال به قدری خودرو تولید شود که علاوه بر پوشش هزینههای سرمایه‌گذاری؛ به سودآوری مدنظر نیز دست یافت) باید فراهم شود.
این کارشناس صنعت خودرو تاکید کرد: عموما کشورهایی که به سمت تولید پلتفرم روی آورده‌اند؛ یا صاحب برند هستند و از یک بازار صادراتی وسیع در سراسر جهان بهره می‌برند، یا شرکتهای چینی هستند که در داخل کشور خود یک بازار وسیعی در چشم‌اندازشان وجود دارد و تیراژهای زیاد باعث میشود که این اطمینان را داشته باشند که هزینه‌هایشان جبران میشود. به همین علت در صنعت خودروسازی کشور کمتر توانستیم به موضوع تولید پلتفرم در خودروهای شاسی‌بلند و خودروهای سدان ورود پیدا کنیم.
وی تاکید کرد: شاید گفته شود که چرا پلتفرم‌های وارداتی عموما در خصوص خودروهایی مثل پراید، پژو 405 و … است و در واقع چرا به سراغ این پلتفرم‌ها رفته‌ایم؟ پاسخ این سوال منطقی است. به این علت که این مدل خودروها در تیراژ بالاتری قابل تولید هستند و حجم بیشتری از بازار تقاضا را در بر می‌گیرند؛ در حالی که خودروهای شاسی‌بلند بازار وسیعی به اندازه خودروهای سواری در داخل کشور ندارند. بنابراین وقتی قرار است پلتفرم وارداتی از یک شریک تجاری گرفته شود و به تولید انبوه برسد؛ به صرفه‌تر این است که بر روی خودروهایی کار شود که بازار وسیعتر و تقاضای بیشتری دارد.
کریمی سنجری در خصوص اینکه خودروهای شاسی‌بلندی که در داخل ایران تولید می‌شوند و چینی هستند تا چه اندازه جوابگوی تقاضای موجود است و از نظر کیفیت در چه رده‌ای قرار دارد، گفت: این یک سوال کلی است و تنها شامل خودروهای شاسی‌بلند چینی نمی‌شود. اصولاً شرکتهای خودروسازی این روزها در شرایطی بسر می‌برند که در واردات هر خودرویی اعم از شاسی و یا سدان با محدودیت مواجهند. در واقع شرایط اقتصادی و سیاسی کشور ما را به سمت خودروسازهای چینی سوق داده است که البته همین الان آنها هم با محدودیت‌هایی برای همکاری مواجه هستند.
وی تاکیدکرد: وقتی شرایط اقتصادی کشور بحرانی میشود و قیمت ارز با نوسانات متعدد روبه‌رو و پایه پولی کشور به شدت تضعیف میشود، قدرت خرید مردم نیز کاهش پیدا می‌کند و هنگامی که قدرت خرید کاهش پیدا کرد؛ خود به خود بازار به سمت خودروهایی می‌رود که در رنج قیمت متناسب با خریدار باشد. بنابراین بازار تقاضا به سمت خودروهای ارزان قیمت پیش می‌رود. مثلاً طی سال‌های اخیر خودروهای شاسی‌بلند چینی مثل هایما و جک با تقاضای زیادی در بازار مواجه شدند و مردم برای خرید آنها تمایل پیدا کردند. در حالی که قبل‌‌تر از آن سانتافه و حتی شاسی‌های BMW هم در ایران از فروش نسبتا خوبی برخوردار بودند.
وی تاکید کرد: این بدان علت است که واردات خودرو به کشور محدود شده و قدرت خرید مردم هم کاهش پیدا کرده است؛ لذا مجموع بضاعت هر دو طرف عرضه و تقاضای خودرو در کشور در حد این خودروهاست.
بنابراین روی آوردن و اقبال مردم به خرید شاسی‌بلندهای چینی از سر اجبار بوده است؛ یکی به این دلیل که امکان تولیدوفروش سایر شاسی‌بلندهای غیرچینی میسر نبوده است. دیگر اینکه قدرت خرید مردم برای خودروهایی گران‌تر از خودروهای چینی وجود نداشته است. اما قطعا اگر شرایط اقتصادی مساعد باشد و خودروسازها هم بتوانند با شرکای غیرچینی در تولید خودروهای شاسی‌بلند همکاری کنند و از طرف دیگر وضعیت مالی مردم نیز مساعد شود و قدرت خرید آنها افزایش پیدا کند؛ مطمئن باشید که مردم ترجیح می‌دهند خودروهای باکیفیت غیرچینی را خریداری کنند.
وی با تاکید بر اینکه البته شاسی‌بلندهای چینی هم این اواخر جهش خوبی در کیفیت داشته‌اند و روز به روز کیفیتشان افزایش پیدا کرده است، گفت: هم‌اکنون یکی دو تا از برندهای چینی که اجازه ورود به بازار اروپا را دارند؛ با قیمت‌های هم‌سطح خودروهای کره‌ای به فروش می‌‌رسند. بنابراین نمی‌توان گفت خودروهای چینی کیفیت ندارند. در هر صورت الان کشور از همه نوع خودرو چه چینی و چه غیرچینی محروم است و نمی‌تواند خط تولید شاسی‌بلند داشته باشد.
وی در ادامه تاکید کرد: یک وقت صحبت از مونتاژ است. مثلاً خودروهای هایما، سوزوکی، جک، هیوندای و … در ایران مونتاژ میشود و به فروش می‌رسد. یک زمان صحبت از این است که خود بتوانیم در خصوص طراحی و تولید خودرو سرمایه‌گذاری و پلتفرم آن را در ایران تولید کنیم که این یک داستان دیگر و متفاوت از هم است. در دنیا شرکت‌هایی که خودروی شاسی‌بلند تولید میکنند؛ از پلتفرم‌های مشترک بهره می‌برند. مثلا پلتفرم سانتافه و کیا اوپتیما مشترک است؛ بنابراین شرکت هیوندای که صاحب شرکت کیا هم می‌باشد، سرمایه‌گذاری جداگانه‌ای برای تولید پلتفرم اوپتیما انجام نمی‌دهد. این موضوع باعث میشود تیراژ تولید این خودروها افزایش پیدا کند. در واقع روی یک پلتفرم انواع مدل‌ها را طراحی و تولید میکنند و همین موضوع باعث میشود هزینه‌ها سرشکن شود و کاهش یابد. دیگر لازم نیست روی تولید یک شاسی‌بلند خاص سرمایه‌گذاری صورت بگیرد؛ چراکه در آن صورت قیمت تمام شده افزایش پیدا می‌کند. این کار در دنیا انجام میشود، اما در ایران در زمینه طراحی تا به حال به این سمت نرفتیم. از لحاظ واردات سی‌کی‌دی نیز هم همینطور است. در واقع به اندازه نیاز بازار از سی‌کی‌دی‌های هایما خریداری و سپس فروخته میشود. اما اگر بخواهیم پلتفرم را خودمان بخریم مثل پراید و 405 و سپس اقدام به تولید انبوه آنها کنیم؛ اگر فقط برای شاسی‌بلند باشد، خیلی مقرون به صرفه نیست. چراکه بازار و تقاضای زیادی در داخل کشور ندارد، اما می‌توان پلتفرمی را به کشور وارد کرد که هم بتوان اقدام به تولید شاسی‌بلند کرد و هم خودروی سواری؛ در آن صورت شاید مقرون‌به‌صرفه و امکانپذیر باشد. البته به شرطی که شرایط اقتصادی و سیاسی مناسبی در کشور وجود داشته باشد که الآن این شرایط وجود ندارد.
شاید بتوان با ایجاد انگیزه‌های گوناگون برای تولید شاسی‌بلند بومی در کشور گام‌هایی برداشت تا از چشم دوختن به دست خارجی‌ها دست برداشت؛ چراکه خودروسازان کشور سال‌هاست با شریک‌های خارجی همکاری‌های متعددی دارند که نتیجه آن سال‌ها مونتاژ خودروهای آنها بوده است؛ بدون ذره‌ای انتقال علم‌ودانش ساخت خودروهای آنها. به خصوص انتقال علم و دانش طراحی و تولید پلتفرم بوده است و هرگاه دلشان خواسته به طور یکطرفه قطع همکاری میکنند و خسارت‌های سنگینی را بر صنعت خودروسازی کشور وارد کرده‌اند.
مهمترین مشکلی که خودروسازان داخلی با آن دست به گریبانند، مساله بقا است
در همین خصوص محمدرضا نجفیمنش دبیر انجمن قطعه‌سازان نیز در خصوصص علل عدم تولید خودروی شاسی‌بلند توسط خودروسازان داخلی گفت: شواهد امر حاکی از آن است که بازار مصرف برای خودروهای شاسی‌بلند نسبت به گذشته عمق بیشتری یافته و ضروری است تولیدکنندگان داخلی به این مهم بپردازند. با این همه نباید فراموش کرد که بنا بود با مشارکت رنو فرانسه خط تولید خودروهای شاسی‌بلند در کشور شروع به کار کند، اما به دلیل تحریم‌‌ها ناگهان این قراردادها از بین رفته و عملا برنامه‌ریزی‌ها به هدر رفت.
نجفیمنش در خصوص اینکه گفته میشود تولید خودروهای شاسی‌بلند دشوارتر از خودروهای دیگر است، گفت: چنین نیست. در واقع تولید خودروی شاسی‌بلند چندان دشوار نیست و توان داخلی فعلی کشور هم این امکان را دارد، اما بحثی که اکنون خودروسازان داخلی با آن دست به گریبان هستند؛ مساله بقا است. وی توضیح داد: در شرایط فعلی مشکلات بنگاه‌ها افزایش یافته و مساله کمبود نقدینگی عملا شرایط را برای تولیدکنندگان سخت‌تر کرده است. در این میان خودروسازان فعلا به دنبال حفظ همین شرایط فعلی و گذر از دوره سخت هستند؛ در نتیجه تمرکز به سمت تولیدات جدید نرفته است.
وی با بیان اینکه البته این وضعیت هم پایدار نخواهد ماند، تاکید کرد: باید به سوی تنوع بیشتر رفت. به هر حال وقتی این تقاضا وجود دارد؛ بهتر است با تولیدملی تامین شود، نه محصولات خارجی.
معصومه صالحی